Propaganda, Ideology, Animation. Twisted Dreams of History - publikacja

Propaganda, Ideology, Animation. Twisted Dreams of History

Okładka publikacji

Redaktorzy: Olga Bobrowska, Michał Bobrowski, Bogusław Zmudziński
Wydawnictwo: Wydawnictwa AGH
Współpraca wydawnicza: Fundacja Promocji Kultury Artystycznej, Filmowej i Audiowizualnej Etiuda&Anima

Publikacja jest częścią projektu “Twisted Dreams of History. V4 Perspective on Propaganda, Ideology and Animation”, realizowanego dzięki wsparciu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (Project #21720353)

Język publikacji: angielski
Strony: 256
ISBN 978-83-66016-81-1
Kraków 2019

Darmowy i otwarty dostęp do publikacji!

Publikacja jest udostępniana w ramach wolnego i otwartego dostępu on-line poniżej

Publikacja ukazuje się także drukiem. Jej dystrybucja w europejskich i światowych instytucjach kultury i nauki jest bezpłatna. Na życzenie zainteresowanych Czytelników, którzy wyślą prośbę pod adres stoptrikfestival@gmail.com, może ona także zostać do ich przesłana (koszt przesyłki po stronie Czytelnika). Istnieje także możliwość otrzymania egzemplarza podczas prezentacji książki, które odbywać się będą na forach różnych festiwali filmów animowanych oraz wydarzeń kulturalnych. Zachęcamy do śledzenia kalendarza promocji na stronach www.etiudaandanima.pl, www.stoptrik.com oraz naszych kanałach social media!

Słowa kluczowe:

Radziecka i post-radziecka animacja; animowana propaganda z nazistowskich Niemiec; amerykańska propaganda zimnowojenna (animacja i kino aktorskie); animacja maoistowska; polska awangarda i Polska Szkoła Animacji; dokumentalna specyfika węgierskiej animacji; Jan Švankmajer; Zagrzebska Szkoła Animacji; animacja serbska; ekspresja genderowa jako wyraz artystycznego oporu w animacji; europejska integracja i koprodukcje filmowe; animacja jako broń.

Nota o publikacji

W prezentowanej monografii, zarówno historia, jak i współczesność filmu animowanego postrzegane są poprzez pryzmat ideologicznego uwikłania tego medium. Redaktorzy zaprosili grono filmoznawców oraz krytyków filmowych do refleksji nad niebezpiecznymi związkami pomiędzy sztuką animacji a oficjalną propagandą. Propaganda, która posługuje się symbolicznym oraz syntetycznym językiem filmu animowanego, może stać się idealnym „laboratorium” służącym do badań nad mechanizmami i retoryką manipulacji oraz strategii perswazji. Problematyka sztuki zaprzęgniętej w służbę ideologii oraz propagandy, wymaga poświęcenia uwagi głównonurtowym formom animacji filmowej, takim jak np. film dla dzieci czy pełnometrażowa produkcja komercyjna. Niemniej, niektóre z esejów odnoszą się także do artystycznych, krótkometrażowych filmów animowanych, łączących osobiste komentarze dotyczące kwestii politycznych z reinterpretacjami propagandowych tematów i stylistyk. Autorzy badają produkcję animowaną na tle historycznych i politycznych kontekstów, które obejmują: radziecką i post-radziecką Rosję, USA i środkowoeuropejskie kraje satelickie w okresie Zimnej Wojny, Republikę Weimarską i nazistowskie Niemcy, Chińską Republikę Ludową pod rządami Mao Zedonga, Jugosławię marszałka Tity i jej dramatyczny rozpad, czy wreszcie współczesną kondycję integracji europejskiej. Autorzy tekstów wywodzą się z różnorodnych kręgów kulturowych oraz naukowych (Polska, Czechy, Węgry, Serbia, Chiny, Grecja/ Estonia, Rosja/ USA, Bośnia i Hercegowina/ Szwecja, Bułgaria/ Kanada). Obok tekstów akademików, których wkład w studia nad filmem animowanym (tzw. Animation Studies) doceniany jest globalnie (m.in. Mikhail Gurevich, Midhat Ajanović Ajan), publikujemy tu artykuły autorstwa młodej generacji naukowców i aktywistów kultury (m.in. Anna Ida Orosz, Jiří Neděla), jak i manifest nominowanego w 2017 roku do Oscara autora filmów animowanych, Theodore'a Usheva.

Tom “Propaganda, Ideology, Animation” to druga pozycja z serii “Twisted Dreams”. Pierwszy tom, “Obsession, Perversion, Rebellion. Twisted Dreams of Central European Animation” (2016), koncentrował się na dysydenckich i kontrkulturowych właściwościach animacji zdolnych do podważania społecznych i politycznych tabu. Przywoływaliśmy tam obserwacje Theodora Adorno, który opisywał kulturę masową jako 'psychoanalizę na wstecznym biegu', gdyż jej ostatecznym celem jest uśmierzenie bólu krytycznej refleksji i zanurzenie mas w odmętach kolektywnej bezrefleksyjności. W najnowszym tomie proponujemy zmianę perspektywy. Autorzy poproszeni zostali o przeprowadzenie krytycznych rozważań nad czynnikami politycznymi, jakie determinują procesy produkcji, a także treść i formę filmu animowanego. Co więcej, zostali oni zachęceni do zgłębiania doktryn politycznych światowych reżimów w wieku XX i XXI oraz ich przejawów odzwierciedlających się w produkcji animowanej. Jeżeli kultura masowa to odwrócona psychoanaliza, to propaganda może być nazwana 'behawioryzmem na pełnej prędkości', bowiem jej zadaniem jest kontrola zachowań społeczeństw i narodów. Niezależnie od ideologicznego kośćca, przekazy propagandowe powstałe w XX- i XXI-wiecznych systemach politycznych opierają się na względnie zbliżonych założeniach teoretycznych i metodologicznych.

Od swego zarania animacja wykorzystywana była jako wygodny kanał ideologicznej transmisji. Złożone dzieła artystyczne, wychowawcze filmy dla dzieci, zwykłe reklamy – wszystkie te formy zostały włączone w aparaty propagandy wspomagające działanie rozlicznych systemów politycznych. Inżynierowie społecznego porządku rozwijali efektywność filmu animowanego w tym zakresie i dążyli do jego transformacji w potężną broń agitacji oraz manipulacji. Po okresie zastoju lat 90. i 2000, w obecnej dekadzie animowana propaganda wydaje się wkraczać w okres renesansu. Echa XX-wiecznej propagandy pobrzmiewają w fantazmatycznych dyskursach populistycznych proroków, którzy jednoczą swych zwolenników wokół potężnych dualizmów rozpościerających się pomiędzy inkluzywnymi wartościami dumy i oddania oraz ekskluzywnymi odczuciami strachu i nienawiści. Współczesny Czytelnik może wiele zyskać studiując te problemy i dekonstruując przekazy propagandowe, zwłaszcza że zimnowojenna logika, zakorzeniona w absolutnej ideologicznej polaryzacji, odtwarza się w ideologicznych wojnach pomiędzy europejskimi nacjonalizmami a islamistycznymi fundamentalizmami, czy też w eskalującej wojnie handlowej pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Chinami.

Fragmenty recenzji akademickich:

Teksty zebrane w recenzowanym tomie stanowią niewątpliwie wartościowy wkład w badania nad filmem animowanym i wzbogacają polską i światową literaturę przedmiotu o wiele nowych refleksji i ustaleń. Wśród autorów są znakomici i uznani eksperci w dziedzinie studiów nad animacją, np. Mikhail Gurevich czy Midhat Ajanović Ajan. Największą wartością tomu jest jednak to, że może on służyć nie tylko filmoznawcom szukającym odkryć w temacie, ale także zwykłym miłośnikom filmu animowanego, przybliżając im tak wybitne postaci, jak Lotte Reiniger czy Jan Švankmajer. Na uwagę zasługuje też wstęp redaktorów tomu – erudycyjny, często wręcz wzbogacający treść poszczególnych tekstów o głębszą refleksję.

• Dr hab. Marcin Giżycki (Rhode Island School of Design, Providence, USA oraz Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych w Warszawie)

W książce analizowane są historyczno-polityczne konteksty, uwikłanie w propagandowe manipulacje i ideologiczne uzależnienia, jakie znajdziemy w obszarze historii filmu animowanego. (...) Mam przekonanie że cała publikacja ma też podskórnie inny wymiar, który daje się odczuć z pewnej perspektywy po jej przeczytaniu. Jest bowiem moim zdaniem postulatem wolności w sztuce. Wolności która pozwala wyrazić poglądy, spierać się z nimi, uświadamiać problemy. Książka daje to poczucie, że mimo propagandy i ideologicznego gorsetu wolność wypowiedzi jest możliwa.

• Dr hab. Robert Sowa (Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie)

Zawartość

PART 1: THE EMPIRES

Mikhail Gurevich (niezależny naukowiec, USA/ Rosja), Teasing the Sacred Cows to the End of History: Appropriation of Emblematic Imagery in Late- and Post-Soviet Animation

Michał Bobrowski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), Ideological Hall of Mirrors. Reflections of Soviet Propaganda in American Propaganda of the 1940s and 1950s

Michał Mróz (Uniwersytet Warszawski), “Propaganda à la fairy tale” in the Third Reich

Olga Bobrowska (Uniwersytet Jagielloński), Maoist Remoulding of the Legend of Monkey King, or Analyzing Ideological Implications of Wan Laiming’s “Havoc in Heaven”

PART 2: THE SATELLITES

Magdalena Krzosek-Hołody (Uniwersytet Warszawski), City. Mass. Machine. Urban Dystopia and the Nostalgia for Nature in Polish Animated Film of the Post-War Era

Anna Ida Orosz (Budapest Eötvös Lóránd University, ELTE, Węgry), Collages from the Underground. How documentary methods emerged in Hungarian animation during the 1960s

Jiří Neděla (Palacký University, Ołomuniec, Czechy), Elements of Propaganda in Jan Švankmajer’s Film “The Death of Stalinism in Bohemia”

Bogusław Zmudziński (AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie), Jan Švankmajer against Ideology and Propaganda

PART 3: THE THIRD ROAD

Midhat Ajanović Ajan (University West w Trollhättan, Szwecja), Little Man at the Turn of the Worlds: A View of the Origin, History and the Ideological Foundation of the Phenomenon of the Zagreb School of Animated Film

Milen Alempijević (Cultural Centre of Čačak, Serbia), Serbian Animation: From Political Joke to Paradigm

PART 4: THE INDIVIDUALS

Guo Chunning (Renmin University of China w Pekinie), The Echo of Women through Silent Paper Cut-Out Animation: “Scissorhands” Lotte Reiniger’s Reflection through Body Language

Vassilis Kroustallis (Ionian University, Korfu), In and out of Europe: Translocality and Cultural Hybridity In “Crulic: The Path to Beyond” (2011)

Theodore Ushev (filmowiec, Kanada), A-Z manifesto 2017 (Animation as a weapon)

Noty o redaktorach

Olga Bobrowska

Urodziła się w 1987 roku. Obecnie kończy prace nad doktorantem poświęconym klasycznemu chińskiemu filmowi animowanemu (Uniwersytet Jagielloński). Publikuje w czasopismach naukowych artykuły poświęcone animacji chińskiej oraz polskiej. Dyrektorka oraz współzałożycielka słoweńsko-polskiego festiwalu animacji stop motion StopTrik IFF (Maribor, Słowenia; Łódź, Polska). Często współpracuje z rozmaitymi festiwalami, m.in. Animateka (Lublana), Etiuda&Anima (Kraków), Krakow Film Festival. Kuratorka pokazów prezentowanych m.in. w Polsce, Słowenii, Chorwacji, Holandii, Finlandii i Chinach. Recenzje i krytyki jej autorstwa były publikowane w miesięczniku "Kino" oraz międzynarodowym magazynie poświęconym filmowi animowanemu "Zippy Frames". W 2016 roku ukazała się współredagowana przez nią monografia “Obsession Perversion Rebellion. Twisted Dreams of Central European Animation”.

Michał Bobrowski

Od 2018 adiunkt na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Doktor filmoznawstwa (dysertację obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim). W roku 2012 opublikował książkę “Akira Kurosawa. Artysta Pogranicza”. W roku 2016 ukazała się współredagowana przez niego monografia “Obsession. Perversion. Rebellion. Twisted Dreams of Central European Animation”. Jest dyrektorem programowym oraz współzałożycielem StopTrik International Film Festival (Słowenia/Polska), festiwalu poświęconego animacji stop motion. Współpracuje z licznymi europejskimi festiwalami i instytucjami filmowymi jako kurator i aktywista kulturowy. Napisał wiele artykułów naukowych i popularyzatorskich z zakresu klasycznego kina japońskiego i amerykańskiego oraz filmu animowanego. Stale współpracuje z Międzynarodowym Festiwalem Filmowym Etiuda&Anima. Posługuje się językami angielskim, serbsko-chorwackim, rosyjskim.

Bogusław Zmudziński, PhD

Wykładowca na Wydziale Humanistycznym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Autor i redaktor licznych publikacji z zakresu kina autorskiego, w tym serii monografii poświęconych wybitnym twórcom europejskim, m. in. Wim Wenders, Werner Herzog, Roman Polański, Ingmar Bergman, Siergiej Paradżanow, Andriej Tarkowski, Michelangelo Antonioni. Od wielu lat bada autorski film animowany, szczególnie istotne w jego pracy badawczej są studia nad twórczością czeskiego surrealisty, Jana Švankmajera. Założyciel i (od początku istnienia festiwalu) Dyrektor Artystyczny Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Etiuda&Anima, podczas którego co roku w Krakowie prezentowane są najciekawsze filmy animowane oraz etiudy studenckie. Jeden z inicjatorów i współorganizatorów Międzynarodowych Warsztatów Filmu Animowanego odbywających się w Krakowie od 1996 roku. Pomysłodawca oraz organizator światowego plebiscytu 50 najwybitniejszych filmów animowanych przygotowanego w 2010 roku z okazji półwiecza istnienia Stowarzyszenia ASIFA (Association Internationale du Film d’Animation). Członek Stowarzyszenia Filmowców Polskich oraz ASIFA.

Nota o wydawnictwie

Wydawnictwa AGH istnieją od wczesnych lat 50. XX wieku. W zakres działalności Wydawnictw wchodzi publikowanie skryptów i podręczników akademickich, periodyków naukowych oraz aperiodycznych rozpraw i monografii. Obecnie wydaje się rocznie około 60 pozycji książkowych oraz 13 czasopism naukowych o łącznym nakładzie około 20 tysięcy egzemplarzy. Czasopisma AGH ukazują się w dwóch formatach: tradycyjnym (papierowym) oraz elektronicznym. Ten ostatni powstaje za pośrednictwem wdrożonego w 2013 r. systemu OJS (Open Journal Systems) – oprogramowania, które umożliwia zarządzanie procesem wydawniczym poprzez stronę internetową, a zarazem pozwala na powszechny (otwarty) dostęp do opublikowanych już artykułów. Narzędziem usprawniającym identyfikację publikacji naukowych dostępnych w środowisku cyfrowym jest również numer DOI (digital object identifier) – od roku 2012 zarówno wszystkie czasopisma AGH, jak i poszczególne publikowane w nich artykuły opatrywane są indywidualnym numerem rejestrowanym w bazie CrossRef. Publikowane pozycje mają uznany na specjalistycznym rynku księgarskim wysoki poziom merytoryczny i edytorski. Ich odbiorcami są przede wszystkim pracownicy naukowi, specjaliści z różnych dziedzin przemysłu oraz studenci kierunków i specjalności prowadzonych na uczelni. Wydawnictwa AGH uczestniczą systematycznie we Wrocławskich Targach Książki Naukowej, Targach Książki w Krakowie, Targach Książki Akademickiej i Naukowej ACADEMIA w Warszawie, Poznańskich Dniach Książki nie tylko Naukowej, a także w wystawach (Wystawa Polskiej Książki Naukowej w Londynie 2010 r., Wystawa Polskiej Książki Naukowej w Paryżu 2011 r., Wystawa Polskiej Książki Naukowej w Monachium 2012 r.). Wiele publikacji Wydawnictw zostało nagrodzonych lub wyróżnionych na towarzyszących targom konkursach.